De winstparadox - ‘Schokkend boek, waarvan we niet mogen wegkijken’

Jan Eeckhout laat in zijn boek zien dat de ‘slotgrachten’ die grote bedrijven om zich heen bouwen om de concurrentie van het lijf te houden, zowel slecht is voor de gezondheid en de portemonnee van de werknemer, als ook voor start-ups en voor de gehele economie. Dit boek gaat over economie, maar ook over ethiek en ongelijkheid en werkgeverschap. Een schokkend en ongemakkelijk boek waarvan we niet mogen wegkijken.

Verziekte markt

Topeconoom Eeckhout stelt dat wat er in de economie gebeurt ten koste gaat van iedereen uitgezonderd een paar kapitaalbezitters. De grote bedrijven zoals Facebook, Google en Apple en diverse anderen, hebben de markt verziekt ten faveure van eigenbelang. De auteur legt uit dat ze steeds meer middelen hebben ingezet - hij spreekt in navolging van Warren Buffett van ‘slotgrachten’ - om de concurrentie van het lijf te houden. Er is geen eerlijke concurrentie meer, er is überhaupt nauwelijks concurrentie.

Het spel

Aanvankelijk denk je nog als lezer: deze bedrijven hebben het spel goed begrepen en gewoon goed gespeeld en hebben Hamel en Prahalads standaardwerk De strijd om de toekomst goed bestudeerd. Ze zijn namelijk ‘als eerste in de toekomst aangekomen’ en hebben zo hun dominante positie verworven. Maar wat er daarna gebeurde, is noch ethisch, noch duurzaam, maar wel ziekmakend.

Eeckhout die samen met een collega onderzoek deed naar het begrip ‘marktmacht’, toont aan dat deze bedrijven sinds de jaren ’80 de lonen voor de laagst opgeleiden gestagneerd hebben. En dat ze er vervolgens alles aan hebben gedaan om op basis van hoge technologische investeringen concurrentie onmogelijk te maken. Patentsystemen worden misbruikt door kleine wijzigingen aan te brengen waardoor verlenging kan worden aangevraagd en gezonde concurrentie onmogelijk wordt.

Orwell

Het was George Orwell die de fraaie observatie deed dat het probleem van competitie is dat er altijd iemand wint. Om die reden zitten we nu in een markt van ‘The winners takes all’, aldus Eeckhout. Maar in die markt zijn veel verliezers. Zoals gezegd: de laagst opgeleiden profiteren niet mee. Denk aan de taxichauffeurs van Uber. Daar waar marktmacht is, is weinig mobiliteit aldus de auteur. En als mobiliteit afneemt, hebben werknemers minder kans op promotie en stagneert hun salaris.

Gouden horloge

Heeft technologie ons dat niet veel gebracht? Eeckhout pareert die mogelijke aanval van een nietsvermoedende lezer. Zeker, we zijn er met z’n allen in ruim honderd jaar flink op vooruit gegaan. Hij verwijst in dit verband naar wijlen hoogleraar Hans Rosling en diens boek Feitenkennis. Maar Eeckhout laat zien dat we niet met z’n allen profiteren en dat het de happy few is die vooral profiteert. Hoe kan het dat we dit alles niet zagen of niet wisten? Er zijn een paar hardnekkige mythes die ons verblinden. Met name de mythe van het gouden horloge. Eeckhout verstaat daaronder dat we met z’n allen menen dat ‘vroeger’ werknemers veel langer bij de organisatie bleven dan nu. Niet dus. Zijn cijfers tonen aan dat we nu gemiddeld één jaar langer bij dezelfde organisatie werken dan voor 1980.

Universiteitspremie

Het vraagstuk van marktmacht is taai en complex. Want wat te denken van het feit dat universiteiten hier ook een rol in spelen? Eekhoudt constateert dat er sprake is van een universiteitspremie: wie de universiteit heeft gedaan ziet zijn loon vaak stijgen. De mensen die zeer rijk zijn geworden als gevolg van hun opleiding aan de universiteit, willen vaak iets terug doen en doen dat in de vorm van donaties. Zo beschikt Harvard inmiddels over een eigen vermogen van 40 miljard dollar. We voelen aan dat dit niet klopt, de ongelijkheid vergroot en allerlei andere vragen oproept.

Medicijn

Gelukkig geeft de auteur handreikingen waar het naar toe zou kunnen of moeten en laat hij de lezer niet in volkomen wanhoop achter door een pijnlijke diagnose te stellen en vervolgens geen medicijn voor te schrijven.

Het antwoord is niet nieuw en daarom ook niet spraakmakend, maar tegelijkertijd wel heel lastig door te voeren. Het systeem moet om. Het zijn niet de mensen die niet deugen, het systeem deugt niet meer. Facebook kan nog steeds doorgaan met gegevens verzamelen en blijft de privacy van zijn gebruikers schenden. Eeckhout stelt voor dat er een betere regulering moet komen, dat bedrijven met marktmacht transparantie zullen moeten betrachten. Hoe? Door bijvoorbeeld hun geanonimiseerde data publiek te maken. Dat zal nog de nodige voeten in de aarde hebben. Maar daar mag niet tegen worden opgezien want de verliezen die worden geleden als gevolg van marktmacht zijn te groot en vinden mondiaal plaats.