Overheidsfinanciën

Inleiding

1 Kennismaken met overheidsfinanciën 13
1.1 Inleiding 14
1.2 Marktsector en collectieve sector 14
1.3 Overheidsingrijpen in de economie 17
1.4 Wisselende kijk op de rol van de overheid 22
1.5 Overheidsingrijpen: tekortkomingen 25
1.6 Overheidsmacht: grenzen 29

2 Economie van de collectieve sector 33
2.1 Inleiding 34
2.2 Allocatiefunctie 34
2.3 Stabilisatiefunctie 40
2.4 Verdelingsfunctie 47
2.5 Coördinatiefunctie 49

3 Overheid en duurzame economie 53
3.1 Inleiding 54
3.2 Duurzame economie 55
3.3 Klimaat en natuur: instrumenten 57
3.4 Klimaat en natuur: beleid 64
3.5 Begrotingsfondsen in opmars 68
Speelveld

4 De overheid in cijfers 73
4.1 Inleiding 74
4.2 Omvang van de overheid 74
4.3 Uitgaven van de overheid: groei en krimp 76
4.4 Uitgaven van de overheid: bestemming 79
4.5 Dynamiek van de overheidsuitgaven: verklaringen 82
4.6 Inkomsten van de overheid 88

5 Overheidssaldo en overheidsschuld 93
5.1 Inleiding 94
5.2 Overheidssaldo 95
5.3 Overheidsschuld 98
5.4 Financiering van de staatsschuld 101
5.5 Overheidsvermogen 102
5.6 Begrotingsbeleid en de rente 103

6 De noodzaak van normen 109
6.1 Inleiding 110
6.2 Het belang van begrotingsregels 111
6.3 Begrotingssaldo: een korte geschiedenis 111
6.4 Begrotingsregels van de Europese Unie 113
6.5 Normen voor de uitgaven van de overheid 120
6.6 Normen voor de inkomsten van de overheid 121

7 Doeltreffend en doelmatig beleid 127
7.1 Inleiding 128
7.2 Analyse en evaluatie van beleid 129
7.3 Overheidsprestaties meten en vergelijken 132
7.4 Deregulering en vermindering van administratieve lasten 135
7.5 Verzelfstandiging en privatisering van overheidstaken 136
7.6 Profijtgedachte 141
7.7 Vraagfinanciering 142
Besluitvorming

8 De begroting 147
8.1 Inleiding 148
8.2 Functies 148
8.3 Beginselen 150
8.4 Stelsels 152
8.5 Wetten die het begrotingsproces regelen 156
8.6 De Algemene Rekenkamer 157

9 Verkiezingen, kabinetsformatie en regeerakkoord 163
9.1 Inleiding 164
9.2 Economische vooruitzichten 165
9.3 Middellange-termijnverkenning 166
9.4 Vergrijzing en houdbaarheidssaldo 169
9.5 Studiegroep Begrotingsruimte en de Ombuigingslijst 172
9.6 Verkiezingen op komst: Keuzes in Kaart 174
9.7 Kabinetsformatie en regeerakkoord 178
9.8 Startnota en trendmatig begrotingsbeleid 179

10 De begrotingscyclus van het Rijk 185
10.1 Inleiding 186
10.2 Trendmatig begrotingsbeleid 187
10.3 Stabiliserend begrotingsbeleid 190
10.4 Rijksbegroting: van voorbereiding tot verantwoording 190
10.5 Meerjarenramingen 198

11 Politieke besluitvorming 203
11.1 Inleiding 204
11.2 Het budgetmechanisme 204
11.3 Maximaliseren van de maatschappelijke welvaart 205
11.4 Stemprocedures 206
11.5 Kiesstelsels 208
11.6 Politieke economie 210
11.7 Parlement 211
11.8 Ambtenaren 215

12 Overheid en verzekeringsmarkt 219
12.1 Inleiding 220
12.2 Risico’s beperken 220
12.3 Soorten verzekeringen 221
12.4 Tekortkomingen van de verzekeringsmarkt 223
12.5 Voor- en nadelen van collectieve risicodekking 228
Collectieve uitgaven

13 Sociale-zekerheidsstelsel 231
13.1 Inleiding 232
13.2 Vijf motieven voor overheidsingrijpen 233
13.3 Drie soorten inkomensregelingen 234
13.4 Uitgaven en hun financiering 240
13.5 Uitvoeringsorganisaties sociale zekerheid 240
13.6 Armoede in Nederland 241

14 Sociale zekerheid en de economie 249
14.1 Inleiding 250
14.2 Sociale-zekerheidsquote 250
14.3 Prijs- en volumebeleid 252
14.4 Economische gevolgen 257
14.5 Werknemers, zelfstandigen en basisbanen 259
14.6 Basisinkomen 261

15 Gezondheidszorg 265
15.1 Inleiding 266
15.2 Motieven voor overheidsingrijpen 267
15.3 Sector en stelsel 269
15.4 Collectieve zorguitgaven 272
15.5 Financiering 275
15.6 Kostenbeheersing 281
15.7 Werkt marktwerking? 283
Collectieve inkomsten

16 Belastingen 287
16.1 Inleiding 288
16.2 Begrip 289
16.3 Beginselen 290
16.4 Stelsel 293
16.5 Beleidsinstrument 298
16.6 Bezwaren van fiscale regelingen 302

17 Rijksbelastingen en sociale premies 307
17.1 Inleiding 308
17.2 Overzicht 308
17.3 Inkomstenbelasting 310
17.4 Vennootschapsbelasting 317
17.5 Omzetbelasting 320
17.6 Schenk- en erfbelasting 322
17.7 Sociale-verzekeringspremies 324

18 Belastingen en de economie 329
18.1 Inleiding 330
18.2 Gevolgen voor de welvaart 331
18.3 Legale belastingontwijking 332
18.4 Winst verschuiven naar belastingparadijzen 343
18.5 Belastingfraude 346
18.6 Belastingconcurrentie 347
18.7 Belastingcoördinatie 349
Herverdeling

19 Inkomensongelijkheid en het herverdeelde inkomen 353
19.1 Inleiding 354
19.2 Inkomensbegrippen 354
19.3 Een politieke doelstelling 357
19.4 Inkomensbeleid: instrumenten 357
19.5 Meten is weten 359
19.6 Inkomensbeleid: resultaten 361
19.7 Koopkracht in beeld 364

20 Vermogensongelijkheid 371
20.1 Inleiding 372
20.2 Vermogensbegrippen 372
20.3 Meten is weten 373
20.4 Mogelijkheden voor vermogensbeleid 377
20.5 Herverdeling tussen generaties 382
Andere overheden

21 Decentrale overheden 389
21.1 Inleiding 390
21.2 Taakverdeling tussen bestuurslagen 391
21.3 Centralisatie en decentralisatie van taken 394
21.4 Ruimtelijke externe effecten 397
21.5 Uitgaven 399
21.6 Inkomsten 400
21.7 Uitkeringen van het Rijk 401
21.8 Eigen belastingen 403
21.9 Begrotingssaldo 407

22 Europese Unie 411
22.1 Inleiding 412
22.2 Doelstellingen en instellingen 413
22.3 Begroting 416
22.4 Economische en Monetaire Unie 423
22.5 Coördinatie van het begrotingsbeleid 424
22.6 Coördinatie van het macro-economisch beleid 426
22.7 Europees Semester 426

Over de auteurs 429
Register 430